De logische niveaus van Bateson
De Brit Gregory Bateson (1904-1980), gedragswetenschapper, sociaal wetenschapper, linguïst en cyberneticus, ontwikkelde een model om mensen bewust te maken van zichzelf met behulp van vragen als “Wat doe je, wat kan je, wat wil je, wie ben je?” Robert Dilts ontwikkelde zijn model verder tot wat het nu is. De werking van Speaking Circles op iemands innerlijke groeiprocesssen kan goed vanuit de opzet van dit model begrepen worden.
Het model kan weergegeven worden als een piramide van zes niveaus. Elk niveau heeft zijn eigen waarde, het ene niveau is niet beter dan het andere.
Niveau één. De omgeving of situatie
De omgeving of situatie (context) waarin iemand zich begeeft of bevindt, is het onderste niveau van de piramide. Het zijn de omstandigheden waarin mensen verkeren en waarop ze reageren met hun mogelijkheden en beperkingen.
Kernvragen op dit niveau zijn: Wáár reageer ik op? Wanneer en met wie? De focus ligt op gebeurtenissen en werkwoorden die hierbij passen, zijn uitleggen, verklaren.
Niveau twee. Het gedrag
Iemands waarneembaar concrete gedragingen en het gedrag op zijn omgeving dat hij vertoont, is het tweede niveau van de piramide.
Kernvragen zijn: Wat doe ik? Hoe handel ik? Wat is mijn observeerbare gedrag? De focus ligt op invloed en het werkwoord dat hierbij past, is doen.
Niveau drie. Vaardigheden / Mogelijkheden
Het derde niveau wordt gevormd door de vermogens waarover iemand beschikt: zijn inzichten, capaciteiten, vaardigheden, kwaliteiten en denkstrategieën.
Kernvragen zijn: Hoe pak ik het aan? Wat kan ik? De focus ligt nu op handelen en het werkwoord dat hierbij past, is kunnen.
Niveau vier. Overtuigingen / Waarden
Het vierde niveau bestaat uit de overtuigingen van iemand: zijn generalisaties, criteria, normen, waarden, verwachtingen en opvattingen, voortkomend uit iemands waarden en normen ten aanzien van bepaalde onderwerpen.
Kernvragen zijn: Waarom doe ik het? Wat vind ik belangrijk? Waar gaat het mij om? Belemmerende overtuigingen kunnen verhinderen dat iemand zijn reeds aanwezige kwaliteiten inzet. Bevorderende overtuigingen zullen iemands kwaliteiten juist ondersteunen. De focus bij overtuigingen ligt op waarden en normen en de werkwoorden die hierbij passen, zijn willen, mogen, horen, moeten.
Niveau vijf. Identiteit
Het vijfde niveau is dat van de identiteit ofwel het beeld dat iemand van zichzelf als uniek persoon heeft met de missie die men in het leven heeft, het zelfbeeld en de bijbehorende gevoelens van uniciteit en eigenwaarde.
Kernvragen zijn: Wie ben ik? Wat voor iemand ben ik? Wat is mijn levensdoel? De focus ligt op drijfveren, passie en het werkwoord dat hierbij past is zijn.
Niveau zes. Zingeving / Missie
De kern van de persoon, iets dat iemand als de essentie van het leven ervaart, is het zesde en hoogste niveau in de hiërarchie. Dit niveau is spiritueel en kennen we als zingeving: de intuïties omtrent het grotere geheel waarvan men deel uitmaakt, alsmede de roeping en de bezieling die dat grotere geheel verschaft.
Kernvragen zijn: Van waaruit handel ik? Waar ben ik een onderdeel van? Wat is het grotere geheel dat mij leidt? Wat geeft mijn leven zin? De focus hierbij is innerlijk weten en het hierbij passende werkwoord is betekenis geven.
Ten aanzien van de onderlinge samenhang tussen deze niveaus is het volgende van belang.
Een hoger niveau organiseert de informatie op de onderliggende niveaus. Een verandering op een hoger niveau zál veranderingen op de lagere niveaus teweeg brengen. Een verandering van bijvoorbeeld een overtuiging (Vierde niveau) zál een ander gedrag (Tweede niveau) tot gevolg hebben.
Een verandering op een lager niveau kán verandering op een hoger niveau teweeg brengen. De oorzaak van een probleem ligt doorgaans op een hoger niveau dan het probleem zelf en daarmee ligt de (meest wenselijke) oplossing ook op een hoger niveau dan het probleem zelf.
Op ieder logisch niveau verlopen de leerprocessen anders en komen veranderingen op een andere manier tot stand.
Speaking Circles en de logische niveaus van Bateson
Hoewel Speaking Circles niet speciaal een training in iets is (de beste techniek is immers géén techniek), oefent Speaking Circles wel degelijk invloed uit op de verschillende niveau’s van Bateson.
We zijn, bijvoorbeeld, allemaal in staat om naar elkaar te kijken, maar toch kan “iemand in de ogen kijken” (ook wel oogcontact genoemd) voor een cursist een nieuwe vaardigheid zijn.
In sommige culturen word je als kind bijgebracht dat het onbeleefd en respectloos is om ouders of volwassenen rechtstreeks in de ogen te kijken. Deze overtuiging neem je als waarde en norm mee naar je volwassenheid, waar deelname aan Speaking Circles en die vorm van oogcontact (relational presence) je vervolgens confronteert met je overtuigingen in deze.
In het algemeen kun je zeggen dat de methodiek van Speaking Circles vooral invloed heeft op belemmerende overtuigingen (Vierde niveau). Ook is er veel invloed op het gebied van identiteit, waar het gaat om het zelfbeeld en gevoelens van eigenwaarde (Vijfde niveau); het zelfbeeld en de gevoelens van eigenwaarde krijgen immers een sterke, positieve impuls door de bekrachtigende waardering tijdens de workshops.
Het bereik van Speaking Circles is door de niveaus heen dan ook behoorlijk groot. Waar veel gangbare en al langer bestaande methoden zich veelal richten op gedrag en vaardigheden, gaat de invloed van Speaking Circles verder dan dat, met daardoor vaak diepgaander effecten.
Het komt zelfs voor dat cursisten zichzelf dermate ontwikkelen dat er ruimte ontstaat op het hoogste, spirituele (zesde) niveau, waardoor plotseling zicht kan komen op iemands bestemming/levenspad……
Laat s.v.p. je reactie achter!
Hartelijke groet,
Stef de Beurs